Veel zorgen over toenemende spanningen

Nieuwsbericht | 26-03-2019 | 08:26

Dit kwartaal is er extra aandacht voor maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie.

Burgerperspectieven 2019|1

• Nederlanders flink minder positief over economie en hoe het in Nederland gaat.
• Toegenomen zorgen over klimaat(beleid), al blijven andere problemen belangrijker.
• Meer steun voor demonstreren dan voor bezetten en verstoren.

Thema: Maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie

• Grootste ‘tegenstelling’ tussen arm en rijk, meeste ‘spanning’ tussen etnische groepen.
• Zorgen over polarisatie: meningsverschillen nemen toe en druk om partij te kiezen is groot.
• Verwijt aan media, vooral nieuwe, dat ze tegenstellingen vergroten.
• Bevolkingsenquêtes laten feitelijk weinig polarisatie zien.

Dit zijn de belangrijkste uitkomsten van het eerste kwartaal van 2019 over het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB).

Nederlanders flink minder positief over economie en hoe het in Nederland gaat

Vanaf medio 2018 werd de bevolking minder positief over de economie en de richting die Nederland opgaat. Die trend zet door. Dit kwartaal geeft 78% de economie een voldoende (dat was vorig kwartaal 85%), verwacht 67% de komende twaalf maanden geen slechtere economie (was 78%) en denkt 58% dat Nederland meer de verkeerde kant opgaat (was 48%).

Mensen beargumenteren hun economische verwachtingen vooral door te wijzen op een verslechterende koopkracht. Ze hebben het daarbij deels over hun eigen koopkracht en deels over de koopkracht in algemene zin en van sommige groepen (zoals ouderen) die het lastig hebben. Men verwacht in de nabije toekomst zwaardere lasten en belastingen (bijvoorbeeld voor energie). De stijgende kosten van het levensonderhoud is voor sommigen ook een reden om te vinden dat het met Nederland als geheel de verkeerde kant opgaat.

Oordelen over de eigen financiële situatie en nabije toekomst en het vertrouwen in politieke instituties zijn stabieler. Al met al is de stemming nu aanzienlijk minder positief dan een jaar geleden, toen men relatief optimistisch was. Over de afgelopen tien jaar bezien, liggen de meeste indicatoren nu op of rond het gemiddelde.

Toegenomen zorgen over klimaat(beleid), maar andere problemen blijven belangrijker

Dit kwartaal noemt 21% het thema milieu en klimaat spontaan als belangrijk maatschappelijk probleem en 24% als agendapunt voor de regering. Dat is een stijging ten opzichte van eerder, begin 2017 noemde respectievelijk 7% en 11% dit onderwerp. Verreweg de grootste groep maakt zich zorgen over het milieu en de klimaatverandering. Anderen maken zich zorgen om het klimaatbeleid, omdat ze vinden dat dit niet ver genoeg gaat of omdat de kosten van het klimaatbeleid te hoog zijn voor de burgers. Hogeropgeleiden noemen milieu en klimaat vaker dan lageropgeleiden (30% versus 15%).

Het klimaat behoort echter niet tot de meestgenoemde problemen. De meestgenoemde zorgen gaan dit kwartaal over de manier van samenleven, over immigratie/integratie en over inkomen/economie. De thema’s gezondheids- en ouderenzorg, immigratie/integratie en inkomen/economie zijn de meestgenoemde prioriteiten voor de Haagse politiek.

Meer steun voor demonstreren dan voor bezetten en verstoren

De steun voor (zit)demonstraties is groter dan de steun voor het bezetten van gebouwen of het verstoren van een gemeenteraadsvergadering. Dat laatste vinden velen respectloos en weinig effectief:

‘De politieke procedures zijn zodanig dat voldoende rekening wordt gehouden met tegengeluiden of andere belangen – het moet niet zo zijn dat de luidste roepers de dienst uitmaken.’ (vrouw, 40 jaar)

‘Er zijn nettere manieren om aandacht te vragen voor de problemen en als niets lukt dan helpt verstoring ook niet.’ (man, 61 jaar)

Van de hogeropgeleiden keurt 64% het verstoren van een raadsvergadering af, van de middelbaar- en lageropgeleiden is dat 41% en 43%. Die laatste groepen keuren een verstoring niet vaker goed, maar vinden vaker dat het afhangt van het voorliggende onderwerp en de situatie:

‘Ik kan het niet op voorhand goed- of afkeuren. Sommige besluiten doen namelijk veel bij bepaalde mensen. En dan is het misschien wel de enige manier voor hen om nog een beetje gehoord te worden.’ (man, 46 jaar)

Thema: maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie

Breed gedeeld gevoel dat meningsverschillen toenemen

Driekwart van de Nederlanders meent dat de meningsverschillen over maatschappelijke kwesties in ons land toenemen. Dat wijt men behalve aan de mentaliteit en multiculturele samenleving vooral aan de media en dan met name de nieuwe media. Zeven op de tien Nederlanders zijn het eens met de stelling dat internet en sociale media tegenstellingen tussen mensen vergroten, ongeveer de helft is het eens met de stelling dat de traditionele media dat doen. Jongeren zijn het vaker met de stellingen eens dan ouderen.

Men ziet de grootste ‘tegenstelling’ tussen arm en rijk en het grootste ‘conflict’ tussen allochtoon en autochtoon

Nederlanders zien veel spanning en conflict tussen mensen zonder en met een migratieachtergrond (‘etnische groepen’, ‘allochtonen en autochtonen’). Deze spanning springt eruit bij vergelijking van groepen in Nederland en Nederland valt ermee op in de EU.

Een grote tegenstelling zien Nederlanders echter vaker tussen arme en rijke mensen (dit kwartaal 76%). Hier komen allochtonen en autochtonen en lager- en hogeropgeleiden op de tweede plaats (beide 66%). Mensen zien over de hele linie eerder tegenstellingen dan conflicten tussen groepen; voor een tegenstelling hoeft slechts sprake te zijn van een groot verschil en dat is minder bedreigend dan een spanning of conflict.

Weinig aanwijzingen voor toenemende polarisatie

Hoewel Nederlanders het gevoel hebben dat meningsverschillen toenemen, is er – afgaande op bevolkingsenquêtes – over de hele linie geen sprake van afnemende overeenstemming in de publieke opinie. De afgelopen tien jaar zijn we het wel minder eens geworden over de wenselijkheid van het EU-lidmaatschap, globalisering en meer directe zeggenschap van burgers. Ten aanzien van inkomensverschillen en migratie en morele kwesties namen de verschillen niet toe.

Anders dan wel gevreesd wordt, staan we ook niet steeds vijandiger tegenover andersdenkenden. In vergelijking met de jaren zeventig zijn we mensen ook niet meer gaan ‘haten’ vanwege hun standpunten. De stelling ‘Er zijn mensen die ik ben gaan haten om de standpunten die zij innemen’ krijgt in 2018 iets meer steun (16%) dan in 2012 (13%), maar zeker niet meer dan in 1970 (19%).

Het SCP doet sinds 2008 het COB voor het kabinet op verzoek van de Voorlichtingsraad. De enquête is dit kwartaal gehouden tussen 2 januari en 31 januari 2019. In de kwartaalberichten komt ook ander opinieonderzoek aan bod. Dit kwartaal zijn de onderzoekers Paul Dekker en Josje den Ridder.

Meer informatie

Heeft u vragen of wilt u meer informatie over de publicatie? Dan kunt u contact opnemen met Paul Dekker, telefoon 06 24 89 25 76 of via e-mail: p.dekker@scp.nl of met Josje den Ridder, telefoon 06 15 24 68 48 of via e-mail: j.den.ridder@scp.nl.

Voor interviewaanvragen of overige vragen kunt u contact opnemen met Marysha Molthoff, telefoon 06 48 61 64 55 of via e-mail: pers@scp.nl.