Platformwerk biedt flexibiliteit en ruimte, maar ook onrust en onzekerheid
Er gebeurt veel op de arbeidsmarkt. Ontwikkelingen als technologisering, flexibilisering en de vergrijzing bepalen niet alleen hoeveel werk er is, maar beïnvloeden ook de kwaliteit van werk. In het project ‘De veranderende wereld van werk’ onderzoekt het Sociaal en Cultureel Planbureau hoe de arbeidsmarkt verandert en wat voor gevolgen dit kan hebben voor de kwaliteit van ons werk. Het SCP start deze serie met een studie naar de kwaliteit van werk binnen de ‘platformeconomie’.
Wat betekent het om te werken voor een online platform waar vraag en aanbod bij elkaar worden gebracht? Platformwerk brengt kansen en risico’s met zich mee en deze kansen en risico’s zijn ongelijk verdeeld. Sommige platformwerkers plukken met name de vruchten doordat ze veel flexibiliteit en autonomie ervaren, het werk ze in staat stelt ernaast te zorgen of studeren en ze op een eenvoudige manier meer werk kunnen vinden. Bij andere groepen stapelen vooral de nadelen zich op, en gaat het platformwerk gepaard met hoge werkdruk en lage verdiensten.
Wat is platformwerk?
De platformeconomie is relatief jong; momenteel is nog maar een klein deel van de werkenden hier in werkzaam. De meest zichtbare vormen van platformwerk zijn het bezorgen van maaltijden en het aanbieden van taxiritten. Maar platformwerkers zijn bijvoorbeeld ook mensen die online klussen uitvoeren op internationaal opererende platformen en mensen die werken in de horeca, schoonmaak en zorg. De meeste werkenden binnen de platformeconomie doen het platformwerk als bijbaan, maar voor een deel van de groep biedt dit werk ook het hoofdinkomen. Platformen verschillen in het type werk, maar ook in de manier waarop het werk georganiseerd is. Sommige platformen sturen bijvoorbeeld gerichter op de werkzaamheden dan anderen.
Binnen de platformisering komen verschillende arbeidsmarktontwikkelingen samen. Zo speelt technologie een grote rol bij het tot stand komen en het uitvoeren van klussen. Daarnaast zijn de arbeidsverhoudingen sterk geflexibiliseerd. Platformisering biedt daarom een interessant doorkijkje in een mogelijke toekomst waarin technologie een grotere rol in het werk speelt en arbeidsrelaties minder vast worden.
Kansen en risico’s
Op basis van een uitgebreide literatuurstudie en interviews met experts is in kaart gebracht wat platformisering betekent voor de kwaliteit van het werk, dat wil zeggen: het inkomen, de werkzekerheid, ervaren werkdruk, de betekenis van werk en de mogelijkheden om voor anderen te zorgen en te (blijven) leren. Het is onzeker of de platformeconomie verder groeit, maar mocht dit het geval zijn dan gloren er verschillende kansen en risico’s aan de horizon. Platformisering kan de arbeidsmarkt inclusiever maken, ondernemerschap aanmoedigen en mensen de flexibiliteit bieden die ze nodig hebben om hun werk met zorgen en leren te combineren. Ook kan het platformwerk kansen bieden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, doordat platformwerk vaak laagdrempelig is. En krijgen werkenden, met expertise en vaardigheden waar veel vraag naar is, toegang tot meer potentiele klanten en kunnen ze hierdoor meer verdienen.
Tegenover de kansen staan ook risico’s. Omdat het bij platformwerk om korte klussen gaat is er sprake van relatief veel onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Op internationale online platformen kunnen platformwerkers ook met werkenden uit lage loonlanden concurreren waardoor hun inkomen onder druk komt te staan. De risico’s stapelen zich voornamelijk op bij mensen die van het werk afhankelijk zijn, bijvoorbeeld doordat dit hun hoofdinkomen biedt, en bij mensen die voor platformen werken die actief sturen, bijvoorbeeld door het werk digitaal te monitoren. Zij ervaren minder autonomie en een hogere werkdruk, kunnen moeilijker het werk met zorgtaken combineren en verdienen minder. Ook verslechtert de kwaliteit van het platformwerk als platformwerkers zich niet goed kunnen organiseren en een beperkt aantal platformen veel macht heeft.
De sociale verschillen in de kwaliteit van platformwerk lopen deels langs de lijnen van huidige verschillen: groepen aan de onderkant van de arbeidsmarkt hebben een kwetsbaardere positie. Tegelijkertijd zijn er ook indicaties dat het opleidingsniveau minder bepalend wordt en vaardigheden, zoals sociale vaardigheden waarmee mensen een goede beoordeling krijgen, aan gewicht winnen.
Randvoorwaarden voor kwaliteitsvol platformwerk
De kansen en risico’s met betrekking tot de kwaliteit van platformwerk vallen of staan bij de onderhandelingspositie van platformwerkers. In landen waar die positie beter gewaarborgd is, is de kwaliteit van platformwerk dan ook - over de linie - hoger. De overheid kan nu en in de toekomst vanuit waarden als rechtvaardigheid en gelijke behandeling inzetten op het beschermen en bevorderen van de kwaliteit van werk van alle groepen platformwerkers. De overheid kan ook inzetten op het (nog verder) benutten van de voordelen van platformen, bijvoorbeeld door te faciliteren dat vraag en aanbod van zorgpersoneel elkaar beter vinden. Tegelijkertijd zal de overheid dit ook niet alleen kunnen bewerkstelligen. Het waarborgen en bevorderen van de kwaliteit van platformwerk vraagt ook om de inzet van, en overleg en samenwerking met platformen, werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers, en werkenden zelf.
Flexibel werk en corona
Omdat platformwerk laagdrempelig is, biedt dit kansen voor mensen die door de maatregelen die de economie raken hun werk of een deel van hun inkomen verliezen. Tegelijkertijd zijn er ook indicaties dat de voorwaarden voor het platformwerk verslechteren doordat de vraag naar arbeid er afneemt terwijl het aanbod toeneemt. Daarbij is platformwerk extreem flexibel en hebben platformwerkers vanuit hun werk dus geen vangnet in economisch slecht weer. De crisis onderstreept daarmee de kwetsbaarheden van flexibel werk.
Arbeidsontwikkelingen en de samenleving
Deze publicatie is de eerste uit de SCP-reeks ‘De veranderende wereld van werk’ die de kwaliteit van werk in de toekomst verkent. Arbeidsmarktontwikkelingen en de kansen en risico’s voor de kwaliteit van werk in het verlengde hiervan moeten goed gevolgd worden, omdat zij ingrijpen op het welzijn van individuen, het functioneren van organisaties én de kwaliteit van de samenleving. Kwaliteitsvol werk kan naast een inkomen ook betekenis geven en mensen in staat stellen zich te ontwikkelen. Ook stelt dit mensen in staat hun leven zo in te richten dat ze op een duurzame manier kunnen werken, zorgen én leren. Door bestaande kennis over de gevolgen van arbeidsmarktontwikkelingen voor werkenden bij elkaar te brengen, draagt het SCP bij aan een kennisbasis voor toekomstbestendig arbeidsmarktbeleid dat zowel werkenden als de samenleving als geheel ten goede komt. Platformisering is het eerste thema in deze reeks. Aan de hand van een uitgebreide literatuurstudie en interviews met experts zijn de gevolgen van platformisering voor de kwaliteit van werk in kaart gebracht. In deze studie richt het SCP zich vooral op de beloning van het werk, werkzekerheid, ervaren werkdruk, de betekenis die mensen aan hun werk ontlenen en de ruimte die zij hebben voor het privéleven en ontwikkeling. Later dit jaar volgen onderzoeken naar de effecten van robotisering en het combineren van betaald werk met zorgtaken en leren.