Inbreng SCP bij Rondetafelgesprek Tweede Kamer over langetermijn coronabeleid

Nieuwsbericht | 17-05-2022 | 15:28

Enkele observaties vanuit het SCP en ter aanvulling op de schriftelijke inbreng

Afwegingen neigen snel en te veel een zero sum game te worden

We denken, op basis van ons onderzoek, dat de uitwisseling tussen vrijheid en gezondheidsbescherming heel snel en te veel een soort zero sum game lijkt te worden. Dit betekent dat meer van het een ten koste van het ander zou gaan. En dat is niet zo; de overheid heeft rechten en plichten te handhaven en politiek te wegen. Bovendien speelt er meer, zoals democratische waarden, privéleven en gebruik van de openbaar ruimte. En er zijn forse verschillen tussen mensen in hoe zij die waarden ten opzichte van elkaar wegen.

• Pas op om de afweging niet steeds te versimpelen tot een uitruil. Ook in de langetermijn brief waar gezondheid en de rest naast elkaar staan als criterium.
• Het leidt tot tunneldenken, en staat af van de situatie van mensen.

Gezondheid wordt te vaak en te lang, `smal’ benaderd

Gezondheid is veel meer dan alleen het medische en zorg gerelateerde. Vergeet niet zaken zoals: mentaal welbevinden, sociaal welzijn, de link tussen risico op baanverlies en stress. 

• Er is bredere kennis nodig dan alleen het medische om gezondheid goed te wegen.
• Naast een OMT is dus verstandig een MIT (Maatschappelijk Impact Team) in te stellen, maar ook hier: pas op voor zero sum van twee adviezen ten opzichte van elkaar. Er is geen uitruil, maar dialoog en weging nodig. Ook politiek. 
• Met betrekking tot ethische vragen (zoals Code Zwart) is het belangrijk om het maatschappelijke debat nu te voeren en niet midden in de crisis.

Beschermen van mensen in kwetsbare posities

Als een crisis langer duurt, wordt het voor iedereen zwaar en raken meer mensen gericht op het snel openen van de samenleving. Zorg dan dat mensen in kwetsbare posities niet afhankelijk zijn van maatschappelijke druk of draagvlak voor maatregelen. Zij verdienen altijd bescherming (ook nu dus terwijl iedereen zijn weg weer gaat).

• Meer vrijheid en eigen verantwoordelijkheid of sectorale autonomie betekent dus niet minder overheidsverantwoordelijkheid voor mensen die bescherming nodig hebben. Maak ook dit geen zero sum of uitruil. 
• Toets de langetermijn-strategie en ook de sectorplannen op bovenstaande, vanuit een plicht tot zorg en bescherming.

Overschatting en onderschatting van de effecten

In crisistijd lijkt er altijd sprake van een zekere overschatting van de kortetermijn-effecten en onderschatting van de langetermijn-effecten. Echter, bij zo’n diepe crisis op alle maatschappelijke domeinen en in de economie, werken de effecten lang door. Denk daarbij aan armoede, geestelijke gezondheid, mogelijke faillissementen en baanverlies, maar ook het verloren vertrouwen in instituties. 

• Houd daar veel eerder rekening mee, in steunprogramma’s maar ook bijvoorbeeld in de GGZ en bij schulden- en armoedeproblematiek.
• En: naarmate de crisis langer duurt gaan sommige aspecten vanzelf zwaarder wegen, zoals isolement en psychische druk. Dat betekent dat een maatregel als contactbeperkingen, avondklok of schoolsluiting op moment A niet hetzelfde weegt als op moment D. Dat komt niet uit de modelberekeningen, maar heeft enorme impact op naleving, draagvlak en vertrouwen.

Gevolgen van deze observaties

A.    Risico dat tunneldenken niet doorbroken wordt. De bredere kennis was er wel, maar kwam niet gelijkwaardig de besluitvorming binnen en werd slecht geabsorbeerd. Er vond ook nauwelijks uitwisseling met parlement op plaats.

B.    Neiging tot technocratisering en depolitisering via focus op modelmatig handelen door de politiek, ook op momenten dat juist waarden afwegingen en ethische kwesties aan de orde zijn. Bv. rond solidariteit en voorrang op de IC. Dat ga je te veel uit de weg met de modellen die daar geen waardenweging op kunnen maken. Bovendien moet je dat soort discussies niet midden in de crisis voeren, en breed maatschappelijk, nu dus.

C.    Het vertrouwen van mensen komt onder druk te staan of neemt af:

• Als de politieke weging te weinig gecommuniceerd wordt, omdat de modelberekeningen domineren. 
• Als maatregelen tot effect op aantallen besmettingen leidend zijn, en uitgeruild lijken te kunnen worden, zolang het maar tot een daling leidt, dan wordt de overheid minder betrouwbaar op het rekening houden met de feitelijk betekenis van maatregelen voor mensen.
• Als de maatregelen en regels niet meer van de mensen zijn en langdurig top down opgelegd worden: collectieve actie probleem. 
• Als overheid zorg niet op orde heeft, dan heeft dat ook invloed op bijvoorbeeld vaccinatiebereidheid. Waar kunnen mensen op rekenen?

Op onderstaande link zijn eerdere adviezen vindbaar die het SCP gaf in het kader van de coronacrisis.