“Kijken alleen is niet genoeg, je moet mensen echt willen zien en snappen”
Om grote maatschappelijke opgaven van deze tijd zoals kansenongelijkheid het hoofd te bieden is beleid nodig dat mensen centraal zet. Dat was de urgente boodschap van het SCP afgelopen maandag 30 mei tijdens het kennissymposium ‘De menselijke staat’ te Amare Den Haag. Maar wat vraagt dit van de overheid en van mensen zelf? En welke kennis en inzichten zijn voorhanden om door te vertalen naar succesvol beleid? Vragen als deze en de zoektocht naar antwoorden stonden centraal tijdens het kennissymposium waar beleidsmakers- en beïnvloeders bijeenkwamen. Later die middag nam Kim Putters afscheid als directeur van het SCP. Zijn afscheidsbijeenkomst ging over ‘Burgerperspectief in de veranderende samenleving’. Een impressie van een kennismiddag vol urgente kwesties, handelingsperspectieven en waardering.
De urgentie om problemen in de samenleving aan te pakken wordt steeds groter. En de opdracht van het SCP om maatschappelijke vraagstukken onder de loep te nemen en handelingsperspectief te bieden, daarmee ook. Met het kennissymposium hoopt het SCP niet alleen de wisselwerking tussen kennis en beleid te hebben aangemoedigd. Maar vooral de boodschap te hebben overgebracht dat beleidsmakers, politici, de wetenschap en andere betrokkenen met elkaar aan de slag moeten om gewoonten, impliciete stereotypen, processen en machtsverhoudingen aan de kaak te stellen zodat in beleid meer rekening kan worden gehouden met mensen en hoe het met ze gaat.
De verassende, veelzijdige en betrokken mens
Maar hoe kun je voldoende en waarheidsgetrouw oog hebben voor de mens? Aan de hand van de drie menstypen de verrassende mens, de veelzijdige mens en de betrokken mens, gebaseerd op de kennis van het SCP over hoe het met mensen gaat en wat ze in hun leven kunnen en willen, verkenden programmaleiders Anne Roeters, Christine Carabain, Martin Olsthoorn en Maroesjka Versantvoort ‘de verschillende staten’ van de mens. In het longread artikel dat we naar aanleiding van het kennissymposium schreven kun je uitgebreid verder lezen over de rol van ‘mensbeelden’ en over concrete handelingsopties die je als beleidsmaker in je werk kunt toepassen.
Tim ’S Jongers, senior-adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, introduceert zichzelf tijdens het kennissymposium als een ‘spreidstandburger’ wiens voeten elk in een andere wereld staan. Hij begon met een ‘10-0 achterstand’, maar heeft inmiddels een diploma en daarmee een toegangsticket tot de hogere kringen op zak. Toch vraagt hij zich nog steeds af wat zo’n diploma nou helemaal zegt. “Als we meer vrouwen in topfuncties willen, komen er quota. Als we mensen met een beperking tegemoet willen komen, passen we de lift aan. En wat zeggen we tegen mensen uit een lagere sociale klasse? Haal eerst maar een diploma”, zo schetst ’S Jongers de barrières waar hij vroeger tegenaan liep.
Juist door deze starre houding blijft de kloof tussen de overheid en burgers die zich niet gezien voelen volgens hem in stand. “Als wij recht willen doen aan de veelzijdige burger, moeten we op zoek naar de veelzijdige overheid. En dus niet alleen maar mensen selecteren die op ons lijken, maar vooral ook zoeken naar wie niet op ons lijkt.”
Een verbindend verhaal
Volgens het SCP kleven er flinke risico’s aan verschillen tussen groepen in de samenleving. Want als de polarisatie tussen groepen toeneemt, we over feiten blijven discussiëren en hierdoor niet langer met elkaar door één deur kunnen, dan ondermijnt dat de werking van de democratie. Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen voor de verzorgingsstaat als de solidariteit tussen groepen onder druk komt te staan. Als mogelijke oplossing werd tijdens het kennissymposium gepleit voor een verbindend verhaal. “Voor individuele vrijheid is er een minimum aan gemeenschapszin en collectiviteit nodig. De vrijheid van de één raakt immers aan die van de ander. Om conflict te voorkomen en sociaal vertrouwen te versterken zijn daarbij collectieve normen van fatsoen en rechtvaardigheid nodig”, zei een van de programmaleiders van het SCP hierover.
Die overheid moet ook mensen durven vertrouwen, zei schrijfster Eva Rovers tijdens het paneldebat. Zij is oprichter van Bureau Burgerberaad en pleit voor de inzet van burgerraden in Nederland zoals dat in omringende landen al gebeurd. “Burgers zijn goed in staat constructieve oplossingen te bedenken voor complexe problemen. Maar geef tijd en ruimte hiervoor. Zorg voor een duidelijke probleemstelling en wees transparant over de voorwaarden. Toon betrokkenheid als overheid. Burgerraden zorgen ook voor meer vertrouwen in de overheid. Mensen denken dan sneller: het doet er toe dat ik iets zeg. Ik doe ertoe. Het is eigenlijk heel simpel.”
Albert Jan Kruiter voelt als publicist en medeoprichter van het Instituut voor Publieke Waarden wel wat voor het pleidooi van Rovers, al zou hij de burgerberaden met name lokaal willen inzetten. “Er zijn wijken waar de levensverwachting jaren lager ligt dan in de rest van het land. Laat de mensen uit die wijken op lokaal niveau meebeslissen over wat daaraan gedaan kan worden, dan neemt hun vertrouwen in instituties ook toe.”
Voorbij loketten naar individu kijken
Wethouder Linda Voortman van de gemeente Utrecht vertelde hoe haar gemeente met het oprichten van de Werkwinkel in de wijken Overvecht en Kanaleneiland mensen meer centraal zet. Door samenwerking tussen UWV, gemeente en buurtteams is er een centrale plek in de wijk waar ze zonder verplichtingen en laagdrempelig het gesprek aangaan met inwoners met een hulpvraag. “Het heeft echt effect om voorbij de schotten van gemeente en UWV te kijken en naar het individu te kijken om te bepalen wat er nodig is. Maar het is best lastig en ik dacht wel eens: wat halen we ons op de hals? Maar ik investeer liever aan de voorkant met begrip en hulp. Dat voorkomt dwangmaatregelen en teleurstellingen achteraf.”
Moreel kompas
Marjolijn Olde Monnikhof, plaatsvervangend directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, sluit het kennissymposium af door haar reflecties te delen. Door alle verhalen die ze heeft gehoord is het gevoel van urgentie om in beleid meer rekening te houden met mensen alleen maar groter geworden, zo stelt ze. “Ik denk dat het aan het systeem dat we zelf hebben vormgegeven ligt, dat het aan de politiek ligt, en dat het aan onszelf ligt. En dat we daar met z’n allen iets aan moeten doen.”
Volgens Olde Monnikhof draait het uiteindelijk om het moreel kompas waar je als beleidsmaker op koerst. “Het mag niet zo zijn dat we wonen alleen als een kwestie van bouwen zien. En het mag niet zo zijn dat een mensenrecht dat op zichzelf staat niets te maken heeft met recht op goed onderwijs, werk, gezondheid en andere sociaaleconomische rechten.” De plaatsvervangend SCP-directeur acht het daarom nodig dat beleidsmakers en professionals die op een of andere manier betrokken zijn bij het maken en uitvoeren van beleid stelling durven te nemen.
Ze geeft beleidsmakers dan ook nadrukkelijk de urgentie mee naar mensen te blijven kijken en daarbij zelf ook vooral menselijk te blijven. “Kijken alleen is niet genoeg, je moet mensen echt willen zien, echt willen snappen. Het is moeilijk om de mens in zijn geheel en in al zijn contexten te zien, dat vinden wij bij het SCP ook, maar het is vooral ontzettend belangrijk. Want door écht naar mensen te blijven kijken, blijven we zelf ook menselijk.” Olde Monnikof zegt daarbij te beseffen dat in de waan van alledag de mens soms uit beeld raakt. Of dat je er als beleidsmaker soms alleen voor staat. Het vergt lef en moed om ook op dat soort momenten het juiste te doen en oog voor mensen te hebben.
Meer weten? Het longread artikel ‘De menselijke staat’, een fotoverslag en de bijdragen van Marjolijn Olde Monnikhof en Tim ‘S Jongers zijn te vinden op de pagina Kennissymposium ‘De menselijke staat’.
Afscheidsbijeenkomst Kim Putters
“We staan aan de vooravond van een ander type samenleving. Dat raakt iedereen”, deze woorden spreekt Kim Putters uit tijdens zijn afscheidsbijeenkomst in de concertzaal van Amare. “Steeds vaker leven we in gescheiden werelden terwijl er forse opgaven liggen voor de toekomst. We moeten het sociaal contract vernieuwen waarbij er helderheid moet zijn wat er van mensen wordt verwacht en wat zij kunnen verwachten.”
Een luisterend politiek oor heeft Kim zeker. Minister Carola Schouten van Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen benoemt de indrukwekkende erfenis die Kim nalaat. “Jij bent negen jaar invloedrijk geweest in politiek Den Haag door de stem van burgers op tafel te leggen. Onze partij riep niet voor niets op om de Kim Putterstoets toe te passen bij wetgeving. Doe ik het goede? Voor de juiste mensen? Verkleint dit de kloven die ons verdelen?” Carola Schouten waardeert Kim zijn rol tijdens de coronacrisis. “Tijdens de overleggen in het Catshuis zette jij steevast de effecten van de crisis in een breder perspectief. Je hield ons echt een spiegel voor. Wat doet dit écht met mensen? Misschien heb je wel eens getwijfeld of je boodschap over kwam, maar het heeft echt effect gehad. Jij voegde een nieuwe dimensie toe aan die overleggen.”
Kanarie in de kolenmijn
Geert ten Dam, hoogleraar Onderwijskunde en voorzitter College van Bestuur Universiteit van Amsterdam, nam de aanwezigen mee in het burgerperspectief in relatie tot het onderwijs. “De groeiende verschillen en ongelijkheid in de burgerschapsvorming van jongeren zijn als de kanarie in de kolenmijn. Ze waarschuwen voor de toekomst van onze democratie. Dat brengt mij tot de overtuiging dat de overheid democratie niet alleen zelf beter moet voorleven, maar ook een stevige rol moet pakken in het onderwijs. Gebeurt dat goed, dan zien scholen veertienjarige jongeren beter. Ze stimuleren dan burgerschapsontwikkeling sterker, en ze compenseren voor sociale ongelijkheid.”
Trots op de samenwerking
Tijdens de afscheidsbijeenkomst zette Marjolijn Olde Monnikhof de mens Kim Putters centraal. Als plaatsvervangend directeur werkte Marjolijn de afgelopen jaren nauw met Kim samen. Ze vormden met elkaar een hecht team dat op natuurlijk wijze op elkaar ingespeeld was. Ze noemt het afscheid dan ook bitterzoet. “Afscheid nemen doet pijn maar ik kijk met zoveel trots terug op onze samenwerking.” Ze roemt Kim zijn rol als boegbeeld waardoor het SCP zich beter heeft gepositioneerd. “Jouw duiding van de samenleving heeft echt impact gehad.” Maar ze geeft ook een inkijkje in de persoon Kim Putters. Dat hij echt is zoals hij overkomt. Begaan en betrokken. Zoekend naar verbinding en iemand die iedereen bloedserieus neemt.
Wie ook trots en dankbaar is op Kim Putters, is Paul de Leeuw die als verrassingscadeau twee liedjes voor hem zong. “Ik ben dankbaar dat jij hebt laten zien dat je dit kunt bereiken, dat je het tot invloedrijkste Nederlander kunt schoppen en toch jezelf kunt blijven.”
Als symbolisch afscheidscadeau voor Kim Putters verscheen op het podium dan toch de onbestaanbaar geachte gemiddelde burger van Nederland: Maria. Zij zingt over haarzelf als doorsneeburger met een prima doorsnee leven. “Een gemiddeld Nederlands mens, zo gemiddeld dat ik niet echt besta.” Maar ook deze Maria met al haar middelmatigheid wil gezien worden en meedoen. En hoort ook graag Paul de Leeuw zijn woorden: ik heb je lief.
Meer weten? Een fotoverslag, de lezingen die tijdens de afscheidsbijeenkomst zijn uitgesproken en het slotessay ‘De menselijke staat’ dat Kim Putters in aanloop naar zijn afscheid schreef zijn hier te vinden.