Roep burgers om een overheid die meer verantwoordelijkheid neemt
De afgelopen decennia maakte de overheid haar eigen rol steeds compacter. Door onder andere privatisering, decentralisering en bezuinigingen kregen andere partijen in de samenleving meer verantwoordelijkheid, waaronder burgers. Maar hoe zien burgers die verdeling van verantwoordelijkheden? Wat kunnen en willen zij op zich nemen en wat zou de overheid in hun ogen moeten doen? Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat burgers vinden dat met name de overheid veel meer verantwoordelijkheid moet nemen dan zij nu doet. Daarnaast is een meerderheid van de Nederlanders van mening dat de overheid bedrijven zou moeten verplichten om meer te doen om de grote opgaven van dit moment te realiseren.
In het SCP-onderzoek ‘Roep om een overheid die verantwoordelijkheid neemt: Burgers over de verdeling van verantwoordelijkheden bij grote maatschappelijke opgaven’ dat vandaag verschijnt, is gekeken hoe burgers de verdeling van verantwoordelijkheden tussen de overheid, bedrijven, maatschappelijke organisaties en henzelf graag zien. Het SCP onderzocht dit voor vijf maatschappelijke opgaven: gezond leven, een leven lang ontwikkelen, duurzamer energiegebruik, bestaanszekerheid en hulp verlenen. Hoewel burgers van alle partijen (inclusief zichzelf) meer verwachten dan zij nu zien, vindt een ruime meerderheid van de Nederlanders dat vooral de landelijke overheid (flink) meer verantwoordelijkheid moet nemen. Deze wens wordt breed gedeeld en geldt voor mensen met verschillende politieke voorkeuren.
Invulling verantwoordelijkheid door de overheid
Volgens burgers kan de overheid deze verantwoordelijkheid op verschillende manieren invullen. Van zachte vormen van sturing, waarbij de overheid andere partijen ondersteunt of prikkelt om in actie te komen, tot dwingendere vormen van sturing, waarbij zij zelf de regie pakt of verplichtingen oplegt aan andere partijen. Die verplichtingen zien burgers met name richting bedrijven. Zo wil men dat de overheid bedrijven verplicht om bij te dragen aan gemeenschappelijke doelen zoals een schone leefomgeving; woningcorporaties verplicht om woningen te verduurzamen en regels stelt over wat een reëel inkomen is, zoals het minimumloon. Daarnaast zien burgers graag een overheid die mensen meer ondersteunt. Zo zou er bij de opgave gezond leven ingezet kunnen worden op het financieel aantrekkelijker maken van gezonde gewoontes, zoals sport of gezond eten.
Verantwoordelijkheid burgers; onder voorwaarden
Hoewel burgers aangeven zelf ook meer verantwoordelijkheid te moeten nemen, hebben zij al veel op hun bord. Dat laatste blijkt onder andere wanneer zij worden gevraagd naar de verantwoordelijkheidsverdeling rond het thema mantelzorg. Burgers willen best zorgtaken op zich nemen, zoals het doen van een boodschap voor naasten of het begeleiden van familieleden, maar zij willen daarvoor wel minder verantwoordelijkheid dragen dan nu volgens hen het geval is. Als de overheid toch blijft inzetten op informele zorg, dan zou zij mantelzorgers meer moeten ontlasten en ondersteunen, bijvoorbeeld door te regelen dat professionele zorgverleners hen af en toe kunnen afwisselen.
Burgers zien belangrijke voorwaarden waaraan moet worden voldaan om zelf meer verantwoordelijkheid te nemen. Hierbij gaat het vooral om het hebben van voldoende tijd en geld, en het krijgen van de juiste ondersteuning. Bij het nemen en verdelen van verantwoordelijkheden is het daarom belangrijk om het kunnen en willen van alle (groepen) burgers zorgvuldig mee te wegen.
Vertrouwen in de overheid
Het SCP-onderzoek laat daarnaast zien dat hoe burgers naar de verdeling van verantwoordelijkheden kijken gelinkt is aan het vertrouwen dat mensen hebben in de overheid. Dat vertrouwen is op dit moment bij veel mensen laag. Het SCP adviseert de overheid daarom om – naast het meewegen van het perspectief van burgers – effectief haar verantwoordelijkheid te nemen. Door te investeren in slagkracht om zichtbaar bij te dragen aan het oplossen van problemen in de samenleving.