SCP: Hoofdlijnenakkoord biedt kansen en risico's voor kwaliteit van samenleven
De plannen en voorstellen in het hoofdlijnenakkoord Hoop, lef en trots van PVV, VVD, NSC en BBB hebben gevolgen voor het leven van mensen en de samenleving als geheel. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) analyseerde de effecten van maatregelen uit het hoofdlijnenakkoord aan de hand van vijf aspecten die van invloed zijn op de kwaliteit van de samenleving: het welbevinden van mensen, hun participatie in de samenleving, de sociale cohesie, structurele ongelijkheid en de relatie tussen burgers en overheid. En dan valt op dat het hoofdlijnenakkoord stevig inzet op basisbehoeften van mensen, maar weinig aandacht heeft voor sociale cohesie en het tegengaan van ongelijkheid.
In aanloop naar het debat in de Tweede Kamer op woensdag 22 mei aanstaande signaleert het SCP verschillende sociaal-maatschappelijke aandachtspunten die van belang zijn bij de uitwerking van het akkoord. In de reflectie ligt de focus op vier van de grote uitdagingen waar Nederland voor staat: bestaanszekerheid, asiel en migratie, verduurzaming en zorg en ondersteuning.
Welbevinden: inzet op basisbehoeften
Het hoofdlijnenakkoord richt zich vooral op de basisbehoeften van mensen door bestaanszekerheid, toegankelijke zorg, goed onderwijs en meer woningen. De focus ligt daarnaast sterk op werkende Nederlanders. Er is in het akkoord geen aandacht voor het psychisch welzijn van mensen, terwijl de psychische klachten bij met name jongeren de afgelopen tijd toenamen, net als eenzaamheid bij ouderen. Ook de negatieve gevolgen van strikter migratiebeleid voor het welzijn van asielzoekers blijven onbenoemd. Verder worden er geen scherpe keuzes gemaakt over de houdbaarheid van de zorg. Het hoofdlijnenakkoord is niet expliciet over welke zorg er minimaal beschikbaar is en wie de zorg gaat verlenen.
Weinig oog voor impact van plannen voor sociale cohesie
In het akkoord is weinig aandacht voor het versterken van onderlinge solidariteit en sociale cohesie. Terwijl voor het samen leven in een divers land verbinding tussen mensen en solidariteit naar anderen belangrijk is. Ten eerste om te voorkomen dat scheidslijnen die zich aftekenen in de samenleving te groot worden. Ten tweede om te zorgen dat iedereen mee kan doen en kansen heeft. En ten slotte omdat vrijwilligerswerk en mantelzorg belangrijk zijn in een tijd waarin juist in de zorg steeds meer gevraagd wordt van de onderlinge solidariteit. Investeren in sociale samenhang kan ervoor zorgen dat de samenleving de grote uitdagingen waar we voor staan beter kan dragen. Het is dan ook positief dat er in het akkoord in wordt gezet op de aanpak van discriminatie en veiligheid.
Daarnaast vraagt internationale samenwerking op grensoverschrijdende thema’s als klimaat, asiel en migratie en internationale veiligheid om wederzijdse solidariteit. Een belangrijke assumptie van het hoofdlijnenakkoord is dat het indammen van de instroom van mensen uit andere landen positief uitpakt voor de sociale cohesie in Nederland. Dat hoeft niet zonder meer zo te zijn.
Structurele ongelijkheid
Het akkoord zet niet in op het verder nivelleren van ongelijkheden. Zo wordt onder meer accent gelegd op algemene maatregelen; maatregelen waar iedereen van profiteert in plaats van vooral burgers in kwetsbare situaties. Ook ligt de nadruk op het stimuleren van werk en bestaanszekerheid en minder op andere hulpbronnen van mensen, terwijl daar juist vaak de oorzaak ligt dat mensen niet mee kunnen komen. Het gevaar is dat de structurele ongelijkheid tussen groepen mensen daardoor verder toeneemt.
Participatie is meer dan werk alleen
Het akkoord zet sterk in op betaald werk en de zekerheid daarvan. Andere vormen van participatie, zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg blijven op de achtergrond, terwijl die erg belangrijk zijn in een samenleving waar de overheid in toenemende mate een beroep doet op burgers.
Vertrouwen in de overheid en politiek
Het vertrouwen in de politiek en overheid is al een tijd laag. De plannen van de formerende partijen rond huisvesting, migratie, verduurzaming, de zorg en het onderwijs komen tegemoet aan zorgen van veel mensen en bieden daarmee kansen om het (lage) vertrouwen van burgers te herstellen. Maar herstel van vertrouwen staat of valt met het behalen van concrete resultaten. Een deel van de voorgestelde plannen is ambitieus, met positieve verwachtingen over technologische innovatie, juridische speelruimte en onderhandelingsruimte in de Europese Unie. Mochten plannen niet uitvoerbaar of financieel haalbaar blijken te zijn, dan kan het beperkte vertrouwen in de overheid juist verder onder druk komen te staan.
Klik hier om de SCP-reflectie op het hoofdlijnenakkoord te downloaden.