Beleidsthema Duurzaamheid

Burgers plaatsten klimaat en milieu al jaren in de top 5 van grootste problemen van Nederland. Burgers vinden dit thema belangrijk voor de toekomst, zo komt naar voren in het rapport Klimaatbeleid en de samenleving. Het onderwerp klimaatverandering staat sinds begin 2019 hoger op de publieke agenda, Nederlanders plaatsen klimaat en milieu in de top van grootste maatschappelijke problemen.

Er is weinig twijfel onder burgers over de vraag of het klimaat de afgelopen 100 jaar is veranderd, en de bezorgdheid daarover is breed gedeeld. Het gevoel van urgentie is toegenomen: Het percentage mensen dat het belangrijk vindt dat de mensheid zo snel mogelijk in actie komt is hoger in 2022 dan eerder in 2019. Zie hoofdstuk 4 van de notitie behorende bij de Sociale en Culturele Verkenningen 2023.   

In 2022 vindt 86% het in enige mate belangrijk dat er in het licht van klimaatverandering anders geleefd gaat worden. Daarbij wordt aan nagedacht over de over aanpassing eigen gedrag, al verschilt dit sterk naar opleiding. Grote verschillen tussen groepen (naar opleiding) zijn ook te vinden in opvattingen over overheidssturing op gedrag . Bij hoogste inkomens zit ook grootste ruimte voor verbetering (veel emissies in vergelijking met. lagere inkomens). Het begrip voor niet-duurzaam gedrag lijkt af te nemen. De sociale norm lijkt te verschuiven. Zie hoofdstuk 4 van de notitie behorende bij de Sociale en Culturele Verkenningen 2023.   

Ruim 80% van de organisaties in Nederland doet aan een vorm van milieu- en klimaatverantwoord ondernemen. Zij geven dit op verschillende manieren vorm, bijvoorbeeld door energie te besparen of producten en diensten aan te bieden die minder belastend zijn voor het milieu. Een op de vijf organisaties doet dit niet. Redenen hiervoor zijn dat hun producten het klimaat niet schaden, maar ook dat ze niet weten hoe het moet of het niet belangrijk vinden. De resultaten verschillen per sector, zie de digitale publicatie Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers.

Een meerderheid van burgers hecht belang aan de Nederlandse bijdrage aan het tegengaan van klimaatverandering (85% in 2022). De meeste mensen hechten belang aan de energietransitie (86% in 2021/2022). Zie hoofdstuk 4 van de notitie behorende bij de Sociale en Culturele Verkenningen 2023.   

Er zijn grote verschillen in steun voor verschillende klimaatmaatregelen, zo blijkt uit de publicatie Klimaataanpak: toekomstbepalende keuzes voor de samenleving. Veel mensen verwachten er door de energietransitie financieel op achteruit te gaan (> 60%), universitair en HBO geschoolden maken zich daarover gemiddeld minder zorgen dan anderen. Het type zorgen over gevolgen klimaataanpak verschilt tussen groepen in de samenleving, net als het type en de mate van ervaren onvrede over klimaataanpak. 

Het klimaatvraagstuk staat hoog op de publieke agenda, maar er is verdeeldheid in de opvattingen over het klimaat. Het onderwerp is gepolitiseerd, er is een samenhang tussen stemvoorkeur en opvattingen over de inzet op klimaatverandering. Aanhangers van D66 en linkse oppositiepartijen vinden vaker dat de mensheid in actie moet komen tegen klimaatverandering. Aanhangers van PVV/FvD/JA21 en van de BBB vinden dat minder vaak, ook vinden deze kiezersgroepen veel vaker dat er te veel aandacht uitgaat naar het klimaat. Het thema klimaat kan ook een bron zijn van maatschappelijk onbehagen en voor verschillende groepen om tegengestelde redenen. Zo hangt maatschappelijk onbehagen voor sommige groepen samen met het idee dat de maatregelen op het gebied van klimaatverandering te ingrijpend zijn en te snel gaan, terwijl anderen juist vinden dat er te weinig wordt gedaan.

Burgers zien vooral graag de landelijke overheid verantwoordelijkheid nemen voor lokale opwekking van energie, zo blijkt uit het nieuwe rapport Roep om een overheid die verantwoordelijkheid neemt.  De verwachtingen die burgers hebben van de overheid zijn dat zij kan zorgen voor de financiële investeringen, voor een eerlijke verdeling kosten en opbrengsten en er zorg voor kan dragen dat iedereen meeprofiteert. Hoewel er vertrouwen is in competentie bedrijven, vrezen burgers dat bedrijven winst boven publiek belang zullen stellen. Dit laatste komt naar voren in het rapport Burgers, overheid of bedrijven: wie is aan zet?  

De publicatie Op weg naar aardgasvrij wonen onderzoekt de steun voor aardgasvrij wonen: Enkele jaren geleden was deze nog laag (< 50%), maar hier is inmiddels een stijgende lijn waar te nemen. Mensen die makkelijker rond kunnen komen en universitair/HBO geschoolden zijn gemiddeld positiever over aardgasvrij wonen.

Uit zowel de rapporten Onder de pannen zonder gas? en Op weg naar aardgasvrij wonen blijkt dat er behoefte is aan duidelijkheid over beleid en proces, bovendien is er specifiek behoefte aan duidelijkheid over goede alternatieven voor aardgas.

Velen zien iets in een collectieve aanpak waar kennis, kunde en kosten worden gedeeld, maar met behoud van controle over de eigen situatie, zo is te lezen in het rapport Onder de pannen zonder gas?

Niet iedereen kan en wil op dezelfde manier mee in woningverduurzaming. Dit geldt zowel voor zonnepanelen en isolatie (rapport Woningverduurzaming: willen en kunnen betekent nog niet doen) als aardgasvrij verwarmen (rapport Op weg naar aardgasvrij wonen). Naast voorlopers, zijn er specifieke groepen die dreigen achter te blijven. Het is van belang aandacht voor hen te hebben  om groeiende ongelijkheid te voorkomen. Verschillende belemmeringen houden woningeigenaren tegen bij woningverduurzaming; vaak is niet zozeer een kwestie van niet willen verduurzamen, maar van niet kunnen. Redenen isoleren woningeigenaren: lagere energierekening en comfortverbetering. Het milieu weegt mee, maar wat minder sterk. 

Hoe kan worden gerealiseerd dat meer woningeigenaren zich inzetten voor woningverduurzaming? Er zijn belemmerende en bevorderende factoren en gedragsmechanismen waar beleidsmakers zich bewust van moeten zijn. Wat is (op basis van. eerder onderzoek) kansrijk beleid gebleken? In hoofdstuk 6 van Kwesties voor het kiezen 2021 vindt u een overzicht van beschikbare kennis over handelingsperspectieven en de effectiviteit van instrumenten voor woningverduurzaming, met aandacht voor mogelijke neveneffecten van maatregelen.

Een meerderheid (55%) steunt het idee van een burgerforum over klimaat, mensen zien echter ook nadelen aan een burgerforum. Minder dan de helft van de mensen is bereid zelf aan een burgerforum over klimaat deel te nemen, zo blijkt uit de kennisnotitie Organiseren van burgerfora.

Weinig burgers hebben het gevoel dat er rekening wordt gehouden met meningen van mensen zoals zij: 19% wel, 42% niet.  Mensen met een praktische opleiding hebben minder vaak het gevoel dat er rekening met hun mening wordt gehouden.
Meer dan helft burgers vindt het belangrijk dat mensen zoals zij kunnen meedenken (58%). Deze data en toelichting erop is te vinden in hoofdstuk 4 van de notitie behorende bij de Sociale en Culturele Verkenningen 2023. 

Lokale plannen voor opwekking van duurzame energie en voor duurzaam natuurbeheer vormen nogal eens aanleiding voor conflicten met en tussen bewoners. Wat kunnen we daar van leren? Lees het in het rapport Barstjes in de lokale gemeenschap.