Strategische perspectieven SCP

Strategisch perspectief 1. De veranderende verzorgingsstaat

Dit perspectief betreft de veranderingen in de instituties en organisatievormen die gericht zijn op de toerusting van burgers met hulpbronnen (‘collectieve verzorging’), in uiteenlopende levensfasen. Het gaat om de verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheid, sociale partners, burgers, de civil society en marktpartijen in verschillende domeinen (het onderwijs, de zorg, maatschappelijke participatie, de arbeidsmarkt, de sociale zekerheid etc.). Het gaat ook om de formele en informele ‘spelregels’ die er gelden – aanspraken en gedragsverwachtingen – en om de actoren en organisaties die de instituties bevolken (de ‘spelers’). Deze elementen zijn medebepalend voor de verdeling van levenskansen in de samenleving. Die kan zich wijzigen door maatschappelijke veranderingen. Beleid speelt daar vaak op in om de realisatie van collectieve doelen (zoals een adequaat opgeleide bevolking, een goede volksgezondheid, voldoende zekerheid van werk en inkomen) te waarborgen.

Via dit perspectief kijkt het SCP naar bestaande en alternatieve vormen van collectieve verzorging, en wat daarvan de (mogelijke) gevolgen zijn voor burgers en de samenleving. Bijzondere aandacht gaat uit naar de maatschappelijke invloed van cumulatieve veranderingen in de verantwoordelijkheidsverdeling, de instituties en organisatievormen, die zich afspelen over een langere periode. Een andere centrale kwestie is of er sprake is van synergie, doordat de verantwoordelijkheden, instituties en organisatievormen in uiteenlopende verzorgingsdomeinen (niet) complementair aan elkaar zijn. Het perspectief “de veranderende verzorgingsstaat” vormt zo een toevoegde waarde om te kijken naar maatschappelijke vraagstukken zoals ongelijkheid, sociale cohesie, en zinvol meedoen.

Strategisch perspectief 2. Processen van insluiting en uitsluiting

Het strategisch perspectief ‘processen van insluiting en uitsluiting’ richt zich op de percepties en het gedrag van actoren en organisaties. Het gaat er bij dit perspectief om hoe burgers, bedrijven en publieke instanties de regels opvatten, concretiseren en toepassen in de praktijk, en hoe ze hun gedrag afstemmen op veranderingen in de samenleving en de maatschappelijke spelregels. Burgers en maatschappelijke actoren opereren in uiteenlopende contexten, en zullen hun verantwoordelijkheden en de regels niet eenduidig interpreteren. Ze geven er ook niet automatisch of willoos gehoor aan. Dat kan bijvoorbeeld tot uiting komen in (veranderende) processen van discriminatie – tussen burgers onderling, maar ook in hun contacten met publieke instanties, werkgevers of lokale gemeenschappen. Problemen bij de uitvoering van de collectieve verzorging behoren eveneens tot dit perspectief; denk aan instanties die er niet in slagen de doelgroep van een regeling te bereiken, of anders handelen dan de wetgever voorzag. Het kan ook gaan om processen van zelf-uitsluiting: burgers die bepaalde voorzieningen bewust niet of onterecht gebruiken, of zich onttrekken aan sociaal verkeer.

Het SCP besteedt bij dit perspectief aandacht aan de onderliggende causale mechanismen van in- en uitsluitingsprocessen, en volgt daarbij een intersectionele benadering (de samenhang tussen kenmerken zoals gender, migratieachtergrond, leeftijd, regio, gezondheidsbeperkingen en seksuele voorkeur). Het strategisch perspectief biedt belangrijke inzichten over de effectiviteit van beleidsmaatregelen, met inbegrip van de onbedoelde effecten ervan en vormen van beleidsresistentie. Bovendien verduidelijkt het de praktijk van de collectieve verzorging, en welke rol agency speelt in de maatschappelijke vraagstukken die het SCP bestudeert.