Digitalisering als uitdaging voor sociale samenhang in de toekomst
Digitalisering heeft op lange termijn mogelijk als risico dat de sociale cohesie, oftewel de relaties tussen mensen onderling en tussen mensen en (overheids-)instituties, kan afnemen. Het huidige beleid rondom digitalisering richt op dit punt vooral op het aanbieden van digitale hulpmiddelen en het verbeteren van digitale vaardigheden, zodat iedereen kan meedoen in de digitale samenleving. Dit is belangrijk, maar het is niet genoeg om de samenhang in de samenleving te waarborgen. Minder opvallende gevolgen van digitalisering, zoals toename van ongelijkheid en individualisering, worden onvoldoende meegenomen. Het is daarom volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) van belang dat de overheid haar digitaliseringsbeleid verbreedt om deze ontwikkelingen beter in het zicht te krijgen.
Digitale technologieën zijn steeds meer onderdeel van ons dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan sociale media, chatbots die bedrijven gebruiken voor klantenservice, en kunstmatige intelligentie (AI). Digitalisering kan in positieve zin bijdragen aan sociale interacties, efficiëntie en samenwerking. Maar er zijn ook negatieve aspecten van digitalisering die impact kunnen hebben op de sociale cohesie in ons land. Over deze, meer sluimerende, ontwikkelingen gaat het rapport ‘Digitaal vervlochten, maar ook verbonden?’ van SCP en STT.
Ongelijkheid en individualisering kunnen sneller toenemen door digitalisering
Een van de factoren die sociale cohesie beïnvloedt, is sociale ongelijkheid. Digitale ongelijkheid is hier nauw mee verbonden: mensen met meer opleiding en inkomen profiteren het meeste van nieuwe digitale technologieën, terwijl mensen met minder middelen verder achterop raken. Digitalisering kan de sociale ongelijkheid vergroten, wat op zijn beurt de sociale cohesie verder verzwakt.
Daarnaast kan digitalisering het proces van individualisering versterken. Individualisering heeft geleid tot meer persoonlijke vrijheid en autonomie, maar het kan ook zorgen voor grotere afstanden tussen mensen en hun verbondenheid aantasten. Net als in het geval van sociale en digitale ongelijkheid, kan digitalisering de effecten van individualisering aanjagen. De mogelijke negatieve gevolgen van individualisering voor de cohesie verdienen voor de toekomst meer aandacht.
Wees alert op de gevolgen van verdere ongelijkheid door digitalisering
Zoals uit recente SCP rapporten en ook uit deze toekomstverkenning naar voren komt, is de sociale samenhang in Nederland robuust. Maar die sociale samenhang is geen vanzelfsprekendheid; de meerderheid van de Nederlanders heeft weinig vertrouwen in de overheid en politiek. Als de ongelijkheid in de samenleving verder toeneemt, kan op termijn ook hetzelfde gebeuren met het vertrouwen tussen burgers onderling. En dan kan de sociale samenhang in het gedrang komen.
Breder beleid is nodig
Digitalisering raakt veel aspecten van het leven van mensen en kan op lange termijn grote invloed hebben op de sociale samenhang in ons land. Met een breder digitaliseringsbeleid zijn de gevolgen van digitalisering beter te begrijpen en aan te pakken. Voor de toekomst vergt de uitdaging van digitalisering gezamenlijk beleid over de grenzen van departementen en de betrokkenheid van burgers en bedrijven.